Zaniedbywanie dzieci
04.07.2024
Zaniedbywanie to nie zapewnianie odpowiednich warunków do rozwoju dziecka w sferze zdrowotnej, edukacyjnej i emocjonalnej odpowiedniego odżywiania, schronienia i bezpieczeństwa, w ramach środków dostępnych rodzicom lub opiekunom, i w następstwie powodujące lub mogące powodować uszczerbek na zdrowiu dziecka lub zaburzenie rozwoju psychicznego, moralnego lub społecznego. Wyróżnia się zaniedbanie fizyczne (ekonomiczne, zdrowotne), emocjonalne, edukacyjne (intelektualne).
Report of the Consultation on Child Abuse Prevention [Raport z konsultacji nad zapobieganiem krzywdzeniu dzieci], Światowa Organizacja Zdrowia, Genewa 1999.
Ten problem często jest niedostrzegany. Zaniedbywanie może być dokonane tylko przez osobę, która ma obowiązek opieki nad dzieckiem. Z zaniedbywaniem możemy mieć do czynienia zarówno w przypadku rodziców, jak i osób, które mają w danym momencie pieczę nad dzieckiem (np. rodzina zastępcza, rodzina, której powierzono zajęcie się dzieckiem.
(stan prawny na dzień 08.02.2017r.)
I Prawo polskie
WAŻNE: Odpowiedzialność rodziców za nie wywiązywanie się z obowiązków wobec dzieci przybiera zwykle charakter ingerencji w ich władzę rodzicielską. Tylko w przypadku skrajnych zaniedbań rodzice mogą ponieść odpowiedzialność karną.
Narażenie dziecka na niebezpieczeństwo
Ustawa Kodeks karny z 6 czerwca 1997 r. (Dz.U. z 1997 nr. Nr 88, poz. 553 ze zmian.)
KOMENTARZ: Nawet nieumyślne działania prowadzące do zagrożenia życia lub zdrowia dziecka stanowi przestępstwo. Zaniedbania rodziców i innych osób, na których spoczywa obowiązek takiej opieki jest szczególnie surowo karaną formą tego przestępstwa.
Art. 160.
§ 1. Kto naraża człowieka na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3.
§ 2. Jeżeli na sprawcy ciąży obowiązek opieki nad osobą narażoną na niebezpieczeństwo, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.
§ 3. Jeżeli sprawca czynu określonego w § 1 lub 2 działa nieumyślnie, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku.
§ 4. Nie podlega karze za przestępstwo określone w § 1-3 sprawca, który dobrowolnie uchylił grożące niebezpieczeństwo.
§ 5. Ściganie przestępstwa określonego w § 3 następuje na wniosek pokrzywdzonego.
Art. 162.
§ 1. Kto człowiekowi znajdującemu się w położeniu grożącym bezpośrednim niebezpieczeństwem utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu nie udziela pomocy, mogąc jej udzielić bez narażenia siebie lub innej osoby na niebezpieczeństwo utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3.
§ 2. Nie popełnia przestępstwa, kto nie udziela pomocy, do której jest konieczne poddanie się zabiegowi lekarskiemu albo w warunkach, w których możliwa jest niezwłoczna pomoc ze strony instytucji lub osoby do tego powołanej.
KOMENTARZ: Zaniedbanie może przyjąć formę wyjątkowo drastyczną w postaci porzucenia mimo obowiązku opieki.
Art. 210.
§ 1. Kto wbrew obowiązkowi troszczenia się o małoletniego poniżej lat 15 albo o osobę nieporadną ze względu na jej stan psychiczny lub fizyczny osobę tę porzuca, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3.
§ 2. Jeżeli następstwem czynu jest śmierć osoby określonej w § 1, sprawca podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8.
Ustawa z dnia 20 maja 1971 r. Kodeks wykroczeń (Dz.U. 2007 nr 109 poz. 756)
KOMENTARZ:
Także Kodeks wykroczeń porusza kwestię poświęcania dziecku niewystarczającej uwagi. Kary proponowane przez Kodeks nie są szczególnie dotkliwe. Mają jednak na celu zwrócenie uwagi opiekunom na konieczność zabezpieczenia dzieci przed szczególnymi niebezpieczeństwami.
WAŻNE: W Kodeksie wykroczeń ustawodawca ustala zwykle granicę wieku pokrzywdzonego małoletniego na 7 lat. Jednak wykazanie, że starsze dziecko nie jest w stanie rozpoznać niebezpieczeństwa lub obronić się przed nim, może w niektórych przypadkach także spowodować karalność narażenia na niebezpieczeństwo takiego dziecka.
Art. 89.
Kto, mając obowiązek opieki lub nadzoru nad małoletnim do lat 7, dopuszcza do przebywania małoletniego na drodze publicznej lub na torach pojazdu szynowego, podlega karze grzywny albo karze nagany.
Karalne jest także dopuszczenie do demoralizacji nieletniego lub do dopuszczenia się przez niego przestępstwa. Zaniedbanie dotyczy bowiem nie tylko kwestii fizycznych i bytowych, ale także zapewnienia właściwego wychowania dziecku.
Art. 105.
§ 1. Kto przez rażące naruszenie obowiązków wynikających z władzy rodzicielskiej dopuszcza do popełnienia przez nieletniego czynu zabronionego przez ustawę jako przestępstwo, w tym i przestępstwo skarbowe, wykroczenie lub wykroczenie skarbowe i wskazującego na demoralizację nieletniego, podlega karze grzywny albo karze nagany.
§ 2. Jeżeli czyn określony w § 1 popełnia osoba, pod której nadzór odpowiedzialny oddano nieletniego, podlega karze ograniczenia wolności, grzywny albo karze nagany.
§ 3. W wypadkach określonych w § 1 i 2, jeżeli nieletni czynem swym wyrządził szkodę, można orzec nawiązkę do wysokości 1 000 złotych.
Art. 106.
Kto, mając obowiązek opieki lub nadzoru nad małoletnim do lat 7 albo nad inną osobą niezdolną rozpoznać lub obronić się przed niebezpieczeństwem, dopuszcza do jej przebywania w okolicznościach niebezpiecznych dla zdrowia człowieka, podlega karze grzywny albo karze nagany.
Niealimentacja
KOMENTARZ: Formą zaniedbania jest także niełożenie na dziecko, czyli niedostarczanie mu środków utrzymania. Dostarczanie takich środków jest obowiązkiem rodziców. Niełożenie na dziecko w niektórych przypadkach może być przestępstwem, w szczególności, gdy osoba zobowiązana orzeczeniem sądu lub ustawą do płacenia alimentów uporczywie się od tego uchyla. Jednak już samo niezapewnianie środków zaspokojenia podstawowych potrzeb dziecku, które nie może samo się utrzymać wypełnia znamiona przestępstwa.
Ustawa Kodeks karny z 6 czerwca 1997 r. (Dz.U. z 1997 nr. Nr 88, poz. 553 ze zmian.)
Art. 209.
§ 1. Kto uporczywie uchyla się od wykonania ciążącego na nim z mocy ustawy lub orzeczenia sądowego obowiązku opieki przez niełożenie na utrzymanie osoby najbliższej lub innej osoby i przez to naraża ją na niemożność zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.
§ 2. Ściganie następuje na wniosek pokrzywdzonego, organu pomocy społecznej lub organu podejmującego działania wobec dłużnika alimentacyjnego.
§ 3. Jeżeli pokrzywdzonemu przyznano odpowiednie świadczenia rodzinne albo świadczenia pieniężne wypłacane w przypadku bezskuteczności egzekucji alimentów, ściganie odbywa się z urzędu.
KOMENTARZ: Do złożenia wniosku o ściganie tego przestępstwa uprawniony jest poszerzone grono podmiotów: nie tylko pokrzywdzony, ale także organy pomocy społecznej i organy podejmujące działania wobec dłużnika alimentacyjnego. Ma to znaczenie ze względu na to, że składanie wniosku przez dziecko lub przez drugiego z rodziców jest w procedurze znacznie utrudnione.
II Prawo międzynarodowe
Konwencja o Prawach Dziecka przyjęta przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych dnia 20 listopada 1989 r. ratyfikowana przez Prezydenta Polski na mocy ustawy z dnia 21 września 1990 r. o ratyfikacji Konwencji o prawach dziecka, przyjętej przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych dnia 20 listopada 1989 r.
Art. 19.
1. Państwa-Strony będą podejmowały wszelkie właściwe kroki w dziedzinie ustawodawczej, administracyjnej, społecznej oraz wychowawczej dla ochrony dziecka przed wszelkimi formami przemocy fizycznej bądź psychicznej, krzywdy lub zaniedbania bądź złego traktowania lub wyzysku, w tym wykorzystywania w celach seksualnych, dzieci pozostających pod opieką rodzica(ów), opiekuna(ów) prawnego(-ych) lub innej osoby sprawującej opiekę nad dzieckiem.
2. Tego rodzaju środki ochronne powinny obejmować, tam gdzie jest to właściwe, skuteczne przedsięwzięcia w celu stworzenia programów socjalnych dla realizacji pomocy dziecku oraz osobom sprawującym opiekę nad dzieckiem, jak również innych form działań prewencyjnych dla ustalania, informowania, wszczynania i prowadzenia śledztwa, postępowania, notowania wymienionych wyżej przypadków niewłaściwego traktowania dzieci oraz tam, gdzie jest to właściwe – ingerencję sądu.
Ponadto Polski dotyczą akty europejskie, które mimo braku bezpośredniej mocy obowiązującej, stanowią wytyczne do wprowadzania zmian w prawie krajowym.