Petycja w sprawie przesłuchań pokrzywdzonych do 18. roku życia.  Projekt nowelizacji przepisów poparło 26 organizacji

Przygotowaliśmy propozycję zmiany przepisu dotyczącego przyjaznych przesłuchań z udziałem dzieci. Projekt zakłada rozszerzenie ochronnego trybu przesłuchań na dzieci pokrzywdzone przestępstwem znęcania się lub wykorzystywania seksualnego do 18. – a nie 15., jak jest obecnie – roku życia. Petycja została poparta przez 26 organizacji pomocowych, m.in. Stowarzyszenie Sędziów Rodzinnych w Polsce, Ogólnopolskie Pogotowie dla Ofiar Przemocy w Rodzinie „Niebieska Linia”, Komitet Ochrony Praw Dziecka, Koalicję na rzecz Rodzinnej Opieki Zastępczej i Fundację Ocalenie. W tym tygodniu petycja zostanie złożona w senackiej komisji ds. petycji.

Mamy gotowy projekt nowelizacji artykułu 185 a, b, c i d kpk. Proponuje w nim przede wszystkim zagwarantowanie ochronnego trybu przesłuchań dzieciom pokrzywdzonym przestępstwem do 18. r.ż., obowiązek niezwłocznego zorganizowania przez sąd przesłuchania oraz zapewnienie w jego trakcie obecności kuratora procesowego, który reprezentuje interesy dziecka. Po rozpatrzeniu przez senacką Komisję Praw Człowieka, Praworządności i Petycji projekt będzie procedowany zgodnie z przepisami ustawy o petycjach.

Widzimy potrzebę zmiany

Z danych Ministerstwa Sprawiedliwości wynika, że w 2021 roku było 33 388 dzieci pokrzywdzonych różnymi typami przestępstw, którym, w dużej części ze względu na wiek, nie przysługiwał przyjazny tryb przesłuchań[1]. Ten stan rzeczy trzeba zmienić, stąd inicjatywa Fundacji, która ma na celu nowelizację przepisów i zwrócenie uwagi opinii publicznej na fakt, że nasz wymiar sprawiedliwości wciąż nie dojrzał do tego, aby godnie i z uważnością traktować dzieci uczestniczące w procedurach. Petycję FDDS poparło 26 organizacji pozarządowych oraz instytucji pomocowych. To pokazuje, że wielu specjalistów zajmujących się tą tematyką widzi potrzebę zmiany – mówi Renata Szredzińska, członkini zarządu FDDS.   

20 lat temu nasza Fundacja zainicjowała wprowadzenie do kodeksu postępowania karnego ochronnego trybu przesłuchania dzieci. W swojej placówce w Warszawie otworzyliśmy i prowadziliśmy pierwszy w Polsce przyjazny pokój przesłuchań. Dziś w całym kraju istnieje ich około 470. Jesteśmy przekonani, że wszystkie dzieci, także te powyżej 15 r.ż., powinny być traktowane przez przedstawicieli wymiaru sprawiedliwości w sposób szczególny. Pozwala to nie tylko uchronić je przed wtórną wiktymizacją, lecz także uzyskać zeznania o większej wartości dowodowej – mówi Justyna Podlewska, koordynatorka działu prawnego w FDDS.

Dziecko to nie dorosły

W tej chwili w myśl artykułu 185 a, b i d kpk dziecko pokrzywdzone przestępstwem wykorzystywania seksualnego lub znęcania się fizycznego albo psychicznego oraz będące świadkiem tych przestępstw ma prawo do jednokrotnego przesłuchania w przyjaznym pokoju przesłuchań przez sędziego w obecności biegłego psychologa (na czym polegają przyjazne przesłuchania można zobaczyć tutaj). Prawo to przysługuje jednak co do zasady nie wszystkim dzieciom, ale tym do 15. r.ż.

Postulaty zmiany przepisów zostały przygotowane przez FDDS między innymi pod wpływem doświadczeń z interdyscyplinarnej współpracy psychologów, psychiatrów, terapeutów i prawników w fundacyjnych Centrach Pomocy Dzieciom. Fundacja domaga się, aby prawo do ochronnego trybu przesłuchań przysługiwało pokrzywdzonym dzieciom do osiągnięcia pełnoletniości. 

Zdecydowanie nie jest tak, że ustawowa granica 15 lat jest momentem, po przekroczeniu którego dziecko staje się bardziej odporną na stres osobą, która w trakcie procedur sądowych może być traktowana w taki sam sposób jak dorosły. Mamy pod swoją opieką 16-, 17-latków, dla których staraliśmy się uzyskać pozwolenie na przesłuchanie w przyjaznym pokoju, ale nasze wnioski zostały przez sąd odrzucone i te osoby musiały zeznawać na sali sądowej lub w komisariacie. Były przesłuchiwane przez nieprzeszkolonych pracowników, którzy mają niedostateczną uważność na emocjonalność dziecka po doświadczeniu krzywdzenia. Po takich przesłuchaniach często objawy traumy się nasilają, dzieci wracają na przykład do samookaleczania się. W rozmowach z nami podkreślają, że było to dla nich bardzo ciężkie doświadczenie. Ponowne podjęcie pracy terapeutycznej jest wtedy znacznie trudniejsze. Zdarzają się niestety i takie sytuacje, że młode osoby podejmują próby samobójcze, ponieważ uczestnictwo w procedurach jest dla nich zbyt obciążające – mówi Joanna Klocek, terapeutka Centrum Pomocy Dzieciom w Warszawie.

Kurator procesowy musi być obecny w czasie przesłuchania

W swojej propozycji nowelizacji przepisu 185 a kpk Fundacja dodała do osób uprawnionych do uczestnictwa w przesłuchaniu kuratora procesowego, czyli reprezentanta praw małoletniego pokrzywdzonego, w sytuacji, kiedy to rodzic jest podejrzany o dokonanie przestępstwa na jego szkodę. W obowiązującym obecnie przepisie nie ma wzmianki o kuratorze, co powoduje, że w praktyce podczas przesłuchania niejednokrotnie nikt nie reprezentuje dziecka. Taka sytuacja w żadnym razie nie powinna mieć miejsca, ponieważ przesłuchanie często ma kluczowe znaczenie dla sformułowania aktu oskarżenia, a następnie – skazania sprawcy.

Kolejna zmiana zaproponowana przez FDDS dotyczy terminu przesłuchania. Zgodnie z obecnym prawem musi się ono odbyć “niezwłocznie, nie później niż w terminie 14 dni od dnia wpływu wniosku” od prokuratora.

Fundacja postuluje o rezygnację z terminu 14 dni, a pozostawienie w treści przepisu terminu „niezwłocznie”. Obecnie termin ten, mimo że instrukcyjny, jest traktowany przez sądy jak obowiązek i przesłuchania są automatycznie ustalane w czasie do 14 dni od wpłynięcia wniosku. Doświadczenia Fundacji pokazują, że termin ten nie zapewnia ochrony, a powoduje, że przesłuchania odbywają się na zbyt wczesnym etapie postępowania, bez ustalenia okoliczności czynu, i skutkują koniecznością ponownego przesłuchania dziecka ze względu na pojawienie się nowych okoliczności i dowodów w sprawie. To powoduje wtórną wiktymizację małoletniego pokrzywdzonego – mówi Justyna Podlewska. 

***

Treść petycji dostępna jest w dokumencie poniżej.

Petycja jest jednym z elementów prowadzonego przez Fundację programu „Wymiar Sprawiedliwości Przyjazny Dziecku”, zrealizowanego ze środków programu Aktywni Obywatele – Fundusz Krajowy finansowanego przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię w ramach Funduszy EOG.

Pełna lista organizacji, które poparły petycję: Stowarzyszenie Sędziów Rodzinnych w Polsce, Pogotowie „Niebieska Linia” IPZ, Komitet Ochrony Praw Dziecka, Koalicja na rzecz Rodzinnej Opieki Zastępczej, Fundacja Ocalenie, Fundacja Po Drugie, Stowarzyszenie ,,Nadzieja Rodzinie” Fundacja Polki Mogą Wszystko, Fundacja "Dziecko w Centrum", Centrum Pomocy Prawnej im. Haliny Nieć, Ukraiński Dom w Warszawie Fundacja Nasz Wybór, Feniks Fundacja Na Rzecz Przeciwdziałania Przemocy, Towarzystwo Pomocy Młodzieży, Stowarzyszenie Pomocy Wzajemnej Być Razem, Stowarzyszenie Mudita, Stowarzyszenie Ewangelizacyjno-Charytatywne "Mocni w Duchu", Specjalistyczna Placówka Wsparcia Dziennego w Radłowie oraz jej organ prowadzący Stowarzyszenie na rzecz Przeciwdziałania Zjawiskom Patologii Społecznej AMOS, Stowarzyszenie ARKA, Stowarzyszenie Pomocy Iskierka, Stowarzyszenie Moc Wsparcia, Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej w Bogdańcu, Fundacja Dom Terapii, BABA Lubuskie Stowarzyszenie na Rzecz Kobiet, Fundacja Słonie na Balkonie, Miejsko-Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej w Tyczynie i EduKABE Fundacja Kreatywnych Rozwiązań.

[1] Dane statystyczne Ministerstwa Sprawiedliwości, https://isws.ms.gov.pl/pl/baza-statystyczna/opracowania-wieloletnie/