Jak zatrzymać przemoc wobec niemowląt i małych dzieci, zanim się pojawi?

Niemowlęta i dzieci do 3. roku życia są najbardziej narażone na krzywdzenie i zaniedbanie, a sprawcami przemocy są zazwyczaj członkowie ich najbliższej rodziny. Aby skutecznie chronić najmłodsze dzieci przed krzywdzeniem, potrzebne są programy profilaktyczne, wiedza profesjonalistów wspierających rodziny z małymi dziećmi i współpraca interdyscyplinarna. Te elementy pozwalają rozpoznać i monitorować czynniki ryzyka krzywdzenia małych dzieci i zapewnić wsparcie rodzinie zagrożonej przemocą.

W dniach 7-8 czerwca br. w formule online odbędzie się 14. Ogólnopolska Konferencja „Ostrożnie – dziecko! Profilaktyka krzywdzenia małych dzieci” organizowana przez naszą Fundację. To największe w Polsce, coroczne wydarzenie poświęcone przeciwdziałaniu przemocy wobec niemowląt i dzieci do 6. roku życia. Udział w konferencji jest bezpłatny, wymagana jest wcześniejsza rejestracja.

Pierwsze miesiące i lata życia dziecka to fundament, od którego zależy jego dalszy rozwój. To czas, który jest dla rodziców ogromnym wyzwaniem związanym z przyjęciem małego człowieka na świat i odnalezieniem się w nowych rolach. Do prawidłowego rozwoju dziecka, zarówno fizycznego, jak i poznawczego i emocjonalnego, niezbędna jest bezpieczna więź z rodzicem/opiekunem. Bezpieczna więź to znaczy taka, w której opiekun od samego początku reaguje na sygnały płynące od dziecka, zaspokaja jego potrzeby fizyczne i emocjonalne, daje poczucie bezpieczeństwa, jest obecny i gotowy do dialogu z dzieckiem. Jednocześnie niemowlęta i dzieci do 3. roku życia są najbardziej narażone na krzywdzenie i zaniedbanie, a sprawcami przemocy są zazwyczaj ich rodzice i opiekunowie.

Według statystyk Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego – Państwowego Instytutu Badawczego[1], co roku ponad 2700 dzieci do 1. roku życia trafia do szpitali z poważnymi urazami głowy, w tym urazami mózgu. Z danych wynika też, że w latach 2019-2020 było hospitalizowanych 64 dzieci do 6. roku życia, które jako główną lub współwystępującą przyczynę hospitalizacji miały podany zespół maltretowania (ICD-10 T74.0-T74.9). Z kolei policja w 2021 roku założyła ponad 11 000 Niebieskich Kart, w których wskazała osoby małoletnie jako osoby narażone na przemoc w rodzinie[2]. Są to statystyki dotyczące tylko zgłoszonych przypadków. Realna skala problemu jest znacznie większa.

Większość przypadków krzywdzenia dzieci ma charakter nieintencjonalny. Dochodzi do nich, ponieważ rodzicom brakuje wiedzy, umiejętności czy możliwości w zakresie właściwej opieki nad dzieckiem. Pełną ochronę przed krzywdzeniem zapewnić może jedynie podejście profilaktyczne i taka organizacja pracy profesjonalistów wspierających rodziny z małymi dziećmi, która pozwoli na wczesne wykrycie czynników ryzyka krzywdzenia małego dziecka i dostosowanie oferty wsparcia adekwatnie do potrzeb danej rodziny.

Dlatego  już po raz 14. organizujemy Ogólnopolską Konferencję „Ostrożnie – dziecko! Profilaktyka krzywdzenia małych dzieci”. Jej adresatami są profesjonaliści działający na rzecz dziecka i rodziny, m.in. pielęgniarki, psycholodzy, pracownicy socjalni, kuratorzy, pracownicy żłobków i przedszkoli, przedstawiciele władz samorządowych.

Celem konferencji jest ukazanie problematyki profilaktyki krzywdzenia małych dzieci w szerokim kontekście, obejmującym zarówno najnowszą wiedzę naukową, przemiany społeczno-obyczajowe, jak i wyzwania codziennej pracy z rodzinami i dziećmi. Podobnie jak w poprzednich latach, odniesiemy się do aktualnych problemów związanych z rodzicielstwem oraz rozwojem dziecka i opieką nad nim w okresie wczesnego dzieciństwa. Poruszymy kwestie związane z identyfikacją czynników ryzyka i czynników ochronnych krzywdzenia małych dzieci, metodami pracy z rodzinami ryzyka oraz dobrymi praktykami w zakresie ochrony małych dzieci przed przemocą – mówi dr Monika Sajkowska, prezeska naszej Fundacji.

Ochrona dzieci w kryzysie uchodźczym

Na szczególną uwagę zasługuje wykład inauguracyjny Anny Krawczak – specjalistki ds. ochrony dzieci w Fundacji Dajemy Dzieciom Siłę, badaczki Interdyscyplinarnego Zespołu Badań nad Dzieciństwem UW. Ekspertka przedstawi założenia „Podstawowych zasad ochrony dzieci przed krzywdzeniem w sytuacji kryzysu humanitarnego", które przygotowała FDDS i których wdrożenie proponuje organizacjom i instytucjom mającym kontakt z dziećmi szukającymi schronienia przed wojną. Ekspertka zaprezentuje także, co sytuacja wojny w Ukrainie i konieczność zapewnienia ochrony dzieciom bez opieki pokazała polskiemu społeczeństwu, systemowi pieczy zastępczej, praktykom i teoretykom związanym z obszarem praw dziecka oraz politykom. Jakie ujawniła niespójności, ale również, jakie zasoby i mocne strony?

Niebezpieczne zachowania rodziców w sieci

W Polsce zdjęciami dzieci dzieli się około 40% rodziców. Rocznie każdy z nich wrzuca do sieci średnio 72 zdjęcia i 24 filmy ze swoimi pociechami[3]. Większość udostępnianych przez rodziców zdjęć dotyczy codziennych czynności. Jednak nietrudno znaleźć w sieci też takie materiały, które kompromitują dzieci, ośmieszają je lub pokazują trudne dla nich, wstydliwe czy wręcz upokarzające sytuacje. Adriana Denys-Starzec ze Szkoły Doktorskiej Nauk Społecznych UW podczas swojego wystąpienia przedstawi i omówi zjawiska, takie jak sharenting, troll parenting, baby role play czy seksualizacja dzieci, które prowadzą do krzywdzenia dzieci.

Anoreksja niemowlęca i inne problemy związane z jedzeniem i karmieniem

Żywienie małego dziecka w wielu rodzinach to obszar szczególnych napięć, które mają swoje źródło w nawykach żywieniowych rodziców, przekonaniach dotyczących jedzenia, a także zależą od czynników biologicznych. Podczas konferencji Małgorzata Cichecka-Wilk – psycholożka, pracowniczka naukowo-dydaktyczna na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu omówi temat anoreksji, która choć zwykle kojarzona jest z nastolatkami, jednak może dotykać również małych dzieci, a nawet niemowląt. Z kolei o karmieniu responsywnym i korzyściach jakie za sobą niesie, zarówno dla dziecka jak i całej rodziny odpowie Marta Baj Lieder – pedagożka, współzałożycielka Szkoły Terapii Karmienia Od Pestki Do Ogryzka.

Ojciec bliżej dziecka

W Polsce wśród osób przebywających na urlopie rodzicielskim ojcowie stanowią jedynie 1% (dane ZUS). Choć w deklaracjach blisko nam do partnerskiego podziału obowiązków opiekuńczych, w praktyce ojciec zajmujący się niemowlęciem często słyszy drwiące „A piersią też go nakarmisz?”. Tymczasem zaangażowanie ojca w opiekę nad dzieckiem ma ogromne znaczenie dla rozwoju ich więzi, zdrowia psychicznego dziecka, a także dobrostanu całej rodziny. Podczas sesji o przemianach współczesnego modelu ojcostwa, Joanna Włodarczyk – socjolożka, badaczka z FDDS przedstawi wyniki najnowszych badań wśród polskich ojców oraz wypowiedzi z wywiadów przeprowadzonych z ojcami, którzy skorzystali z urlopu rodzicielskiego. O poczuciu bycia uważanym za „mniej ważnego rodzica” i doświadczeniu bycia deprecjonowanym w podejmowanych wysiłkach rodzicielskich z perspektywy badań psychologicznych i doświadczeń pracy z ojcami opowiedzą Kamil Janowicz – psycholog z Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu oraz Maciej Chodorek – psychoterapeuta pracujący na co dzień z ojcami w prowadzonym przez FDDS Centrum Dziecka i Rodziny.

Depresja okołoporodowa jako czynnik ryzyka krzywdzenia dziecka

Podczas sesji „Gdy wewnętrzny ból nie pozwala widzieć dziecka” poznamy doświadczenia psycholożek naszej Fundacji z prowadzenia grup terapeutycznych dla matek z zaburzeniami depresyjnymi. Joanna Fejfer-Szpytko  i Aneta Grużewska opowiedzą m.in. o konsekwencjach depresji poporodowej, które dotyczą nie tylko zdrowia matki, ale też zdrowia dziecka, ich wzajemnych relacji w późniejszym życiu i funkcjonowania całej rodziny. 

Trauma rozwojowa, a rozwój emocjonalny i społeczny dziecka

Jeśli matka przeżywa radość związaną z tym, że będzie miała dziecko, na mózg płodu oddziałuje oksytocyna i inne nagradzające neurohormony uwalniane przez organizm matki. Gdy matka w okresie ciąży pije alkohol, zażywa narkotyki, przeżywa trudne sytuacje, jej hormony stresu wpływają niszcząco na rozwijający się mózg płodu. Również traumatyzujące wydarzenia, takie jak odrzucenie, porzucenie, zaniedbanie, zerwanie więzi biologicznej, powodują trwale skutki w neurofizjologicznym rozwoju dziecka[4]. O traumie rozwojowej, jej mechanizmach i długofalowych skutkach w obszarze rozwoju emocjonalnego i społecznego dzieci opowie dr n.med. Małgorzata Klecka – psycholożka, psychoterapeutka rodzinna, terapeutka traumy, specjalistka diagnostyki FAS/FASD.

Szczegółowy program konferencji dostępny jest na platformie edukacyjnej FDDS.

Udział w konferencji jest bezpłatny, ale wymagana jest wcześniejsza rejestracja.

Konferencja współfinansowana w ramach projektu Family Skills Erasmus + (2020-1-IT02-KA204-079081).

[1] Dane Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego – Państwowego Instytutu Badawczego: statystyka.medstat.waw.pl

[2] Dane Komendy Głównej Policji z 2021 roku: Sprawozdania z realizacji procedury "Niebieskie Karty" - Statystyka - Portal polskiej Policji (policja.pl)

[3] A. Borkowska, M. Witkowska, Sharenting i wizerunek dziecka w sieci. Poradnik dla rodziców, NASK Państwowy Instytut Badawczy, Warszawa 2020.

[4] M. Klecka, I. Palicka, Trauma rozwojowa u dzieci – perspektywa neurorozwojowa, „Dziecko Krzywdzone. Teoria, badania, praktyka”, 2018, nr 2 (17), s. 28.