Opinia Fundacji Dajmy Dzieciom Siłę w przedmiocie ustawy o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terenie tego państwa (druk numer 2069) 

Projekt przyjęty przez Sejm w dniu 9 marca 2022 roku ma niewątpliwie bardzo wiele zalet, dzięki którym pobyt w Rzeczypospolitej Polskiej obywateli Ukrainy będzie dla nich – pomimo tej tragicznej sytuacji, w jakiej znalazła się ich ojczyzna – odrobinę lżejszy. Na uwagę zasługują w szczególności zapisy o zapewnieniu nieodpłatnej pomocy psychologicznej, nieodpłatnych świadczeń zdrowotnych, pomocy o charakterze materialnym, w tym specjalnego świadczenia 300,00 zł, jak i możliwości korzystania z programów pomocowych skierowanych do rodziców z dziećmi oraz środków pomocy socjalnej. Pozytywnie ocenić należy możliwość odliczenia darowizn od przychodu, jak i zwolnienie z podatku dochodowego pomocy humanitarnej, co stymulować będzie dalej – i tak olbrzymią - dobroczynność Polaków. Warte podkreślenia jest uproszczenie procedury kontynuacji przerwanych studiów, jak i zauważenie już na tym etapie konieczności kontynuowania przez ukraińskie dzieci nauki szkolnej (w tym aspekcie zaznaczyć warto, że Fundacja apeluje o to, aby obecny rok szkolny został przeznaczony przede wszystkim na adaptację dzieci i młodzieży z Ukrainy do zmienionej przez wojnę rzeczywistości). Zwraca uwagę otwarcie rynku pracy dla osób przybywających z Ukrainy i paralelne do niego umożliwienie korzystania z oferty żłobkowej przez rodziców dzieci, w tym możliwość uzyskania dofinansowania pobytu dziecka w takiej placówce. Rozwiązania te zapewnią przybyszom względną normalność w obliczu koszmaru wojny, który przeżyli, ale który też będzie im niewątpliwie towarzyszył przez cały czas pobytu w Polsce, wobec nieustannego strachu o bliskich, którzy pozostali w ojczyźnie.  

Ta, co do zasady, pozytywna regulacja ma jednak kilka aspektów, które w naszej ocenie wymagają poprawy na etapie prac senackich.  

1. W pierwszej kolejności negatywnie należy ocenić nieobjęcie zakresem ustawy obywateli państw trzecich, którzy w dacie wybuchu konfliktu przebywali legalnie na terytorium Ukrainy lub byli jej stałymi rezydentami, nieposiadającymi jednak ukraińskiego obywatelstwa.

2. Postulować należy wprowadzenie obowiązkowego rejestru wolontariuszy pracujących z dziećmi i wymaganie sprawdzenia ich figurowania w rejestrze sprawców przestępstw na tle seksualnym i co najmniej złożenia przez nich oświadczenia o niekaralności. Podobnie wymagania należy skierować do osób oferujących zakwaterowanie uchodźcom.

3. Art. 4 ust. 2. – wymóg osobistego złożenia wniosku o nadanie numeru PESEL rodzi obawy o paraliż urzędów gminy i przedłużające się rozpoznanie spraw, a ustawa warunkuje wiele uprawnień cudzoziemców właśnie od posiadania numeru PESEL (np. prawo do prowadzenia działalności gospodarczej). Korzystniejszym rozwiązaniem byłoby utworzenie osobnych komórek organizacyjnych rozpatrujących wyłącznie wnioski obywateli Ukrainy

4. Art. 13 – w pierwszych dniach konfliktu Polacy ruszyli na pomoc rodzinom ukraińskim przekraczającym naszą granicę. W przytłaczającej większości były to matki z dziećmi, które zostały przyjęte pod dach Polaków. Zapis nieuwzględniający kwoty i warunków dofinansowania rodzi obawy, że Polacy, którzy przyjęli pod swój dach uchodźców przed wejściem w życie ustawy pozostaną bez pomocy bądź też kwota tej pomocy będzie nieadekwatna do potrzeb

5. Art. 25 – instytucję opiekuna tymczasowego należy ocenić co do zasady pozytywnie. Obawę budzi faktyczna, a nie deklarowana szybkość rozpatrywania spraw, która od lat jest bolączką wymiaru sprawiedliwości, w szczególności wobec braków osobowych w sądach. Niejasne jest skąd mają być rekrutowani  opiekunowie tymczasowi w przypadku braku takiej osoby towarzyszącej dziecku. Organy pomocy społecznej są obowiązane do wskazania takiego opiekuna w wyjątkowo krótkim terminie. Jeżeli w takich przypadkach wyznaczani mają być pracownicy OPS powstaje pytanie o przeciążenie tych, już wysoko obciążonych służb. Osobną kwestią jest konieczność sprawdzenia w rejestrze sprawców przestępstw na tle seksualnych kandydata na opiekuna tymczasowego oraz wymóg jego niekaralności, które to nie zostały zapisana w projekcie, choć powinny.

6. Art. 25 ust. 1 pkt. 6 – rekomendowane jest dodanie organizacji pozarządowych zajmujących się pomocą dzieciom jako uprawnionych do złożenia wniosku o wyznaczenie opiekuna tymczasowego.

7. Art. 27 ust. 3 oraz ust. 8 Rozumiejąc ekstremalnie trudną sytuację, w jakiej znalazło się państwo polskie w związku z wojną w sąsiednim kraju, jak i mając na uwadze kryzys humanitarny wywołany tymi wydarzeniami, nie możemy poprzeć pomysłu niestosowania limitów dzieci przebywających w placówce wsparcia dziennego, rodzinie zastępczej, rodzinnym domu dziecka, placówce opiekuńczo -wychowawczej typu rodzinnego, placówce opiekuńczo - terapeutycznej i interwencyjnym ośrodku preadopcyjnym. Zapis ten może doprowadzić do umieszczenia kilkudziesięciorga dzieci w jednej rodzinie/placówce, co nie wpłynie korzystnie zarówno na dobrostan dzieci już przebywających w pieczy zastępczej, jak i dzieci ukraińskich do tej pieczy dołączonych.

8. Niedopuszczalny jest także wyjątek z art. 27 ust. 5, który dopuszcza funkcjonowanie placówki opiekuńczo - wychowawczej pomimo niespełnienia żadnych warunków z art. 106 ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej. Należy określić minimalne warunki, które każda placówka musi spełnić, nawet w tak nadzwyczajnej sytuacji.

9. Art. 27 ust. 9 – rozwiązanie zakładające zmniejszenie wymagań wobec wychowawców i opiekunów w przypadku sytuacji kryzysowej jest zrozumiałe, ale placówka taka wymaga szczególnego nadzoru. Art. 98 ust. 3 ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej naturalnie musi być stosowany bezwzględnie

10. Na pozytywne podkreślenie zasługuje przyznanie obywatelom Ukrainy wsparcia z działu II ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej. Pod kątem transparentności udzielanej pomocy i zasad państwa prawa negatywnie ocenić należy wyłączenie stosowania przepisów ustawy o zamówieniach publicznych (m.in. 12, art. 26 ust. 5) oraz  innych publicznych formach konkursów ofert, przepisanych odrębnymi przepisami. Negatywnie też należy ocenić wyłączenie odpowiedzialności za przekroczenie uprawnień, niedopełnienie obowiązków i naruszenie dyscypliny finansów publicznych (art. 82), jak też wyłączenie odpowiedzialności za wyrządzenie szkody w obrocie gospodarczym (art. 94). Wydatkowanie środków publicznych wymaga pełnej transparentności oraz świadomości odpowiedzialności za powierzone zadanie wśród przedstawicieli administracji rządowej i samorządowej.

*Fot.: Darek Delmanowicz / PAP