Wezwanie do wprowadzenia moratorium na adopcję międzynarodową w reakcji na konflikt zbrojny w Ukrainie 

Adopcja międzynarodowa nie powinna być realizowana w trakcie lub bezpośrednio po sytuacji kryzysowej . Pozostając w zgodzie z decyzją rządu Ukrainy o zawieszeniu adopcji międzynarodowych, wzywamy państwa przyjmujące, organy międzynarodowe i organizacje humanitarne do przyjęcia zharmonizowanego podejścia i wprowadzenia moratorium na przysposobienie międzynarodowe dzieci z Ukrainy.

Zgodnie z powszechnie przyjętą zasadą dotyczącą obowiązków państw wynikających z prawa międzynarodowego, w sytuacjach kryzysowych, takich jak konflikt zbrojny, adopcja nie jest właściwym działaniem wobec dzieci pozbawionych opieki. Dzieci, które zostały rozdzielone z rodzicami w trakcie kryzysu humanitarnego, nie można uznać za osierocone. Do czasu ustalenia, co się stało z jego rodzicami lub innymi bliskimi krewnymi, każde dziecko rozdzielone z opiekunami należy traktować jako posiadające żyjących krewnych bądź opiekunów prawnych, a co za tym idzie – niepotrzebujące adopcji. Należy dokładać wszelkich starań, aby łączyć dzieci z rodzinami, kiedy jest to możliwe i jeśli takie połączenie leży w ich najlepiej pojętym interesie . Odnosi się to również do dzieci, które w momencie eskalacji kryzysu przebywały w placówkach opiekuńczych, w tym dużej liczby dzieci z niepełnosprawnością. Ten pogląd znajduje odzwierciedlenie w polityce UNHCR dotyczącej przysposobienia dzieci uchodźców .

Adopcję międzynarodową można rozważyć tylko wtedy, gdy wszystkie próby odnalezienia rodziny dziecka zakończyły się niepowodzeniem oraz gdy rozważono stabilne rozwiązania krajowe, w tym umieszczenie dziecka w spokrewnionej lub niespokrewnionej rodzinie zastępczej oraz adopcję krajową, zgodnie z zasadą pomocniczości . W sytuacji kryzysowej zagwarantowanie przestrzegania standardów i zabezpieczeń międzynarodowych zgodnie z Konwencją o ochronie dzieci i współpracy w dziedzinie przysposobienia międzynarodowego, przyjętą w Hadze w 1993 roku, może być bardzo trudne, a nawet niemożliwe. Mimo że Ukraina nie jest stroną tej konwencji, wszystkie kraje przyjmujące powinny stosować jej standardy i zabezpieczenia we współpracy z Ukrainą.

Według światowych statystyk International Social Service (ISS), przekazywanych przez poszczególne państwa  Haskiej Konferencji Prawa Prywatnego Międzynarodowego (HCCH), w roku 2020 Ukraina była drugim krajem na świecie pod względem liczby przeprowadzonych adopcji zagranicznych . W czasie pokoju adopcję międzynarodową można rozważać tylko w kontekście najlepiej pojętego interesu dziecka oraz z pełnym poszanowaniem praw dziecka.  Oznacza to ustalenie, czy dziecko kwalifikuje się do adopcji  oraz czy zostało zapytane o zdanie i dobrze poinformowane stosownie do swoich rozwijających się zdolności i możliwości, czy rozważono i wyczerpano wszystkie dostępne możliwości umieszczenia dziecka w środowisku opiekuńczym w kraju pochodzenia (zgodnie z zasadą pomocniczości), czy potencjalni rodzice adopcyjni są uprawnieni do przysposobienia tego konkretnego dziecka, czy uzyskano zgodę od osób wykonujących czynności prawne w imieniu dziecka – między innymi czy matka udzieliła zgody na adopcję już po urodzeniu dziecku – oraz czy zachowano informacje na temat tożsamości dziecka i jego rodziców.  Takie wymogi mogą być szczególnie trudne do spełnienia dla państw takich jak Ukraina, niebędących stroną Konwencji haskiej z 1993 roku.

Konflikt zbrojny sprzyja nasileniu nielegalnych praktyk, po części z powodu załamania skutecznego nadzoru. Dzieci pozbawione opieki są szczególnie narażone na handel ludźmi i wykorzystywanie komercyjne, między innymi na nielegalne praktyki adopcyjne. W trakcie trwającego kryzysu nie można mieć pewności, że zyski komercyjne lub przestępcze, oszustwo, handel dziećmi lub podstęp nie odgrywają żadnej roli w procesie adopcji. W Wytycznych ONZ w sprawie opieki zastępczej nad dziećmi czytamy, że w sytuacjach kryzysowych dzieci nie powinny być wywożone do kraju niebędącego ich stałym miejscem pobytu w celu zapewnienia im opieki zastępczej, chyba że przemawiają za tym ważne przesłanki zdrowotne lub względy bezpieczeństwa. Kiedy dziecko musi zostać przeniesione, powinno przebywać jak najbliżej domu, w towarzystwie rodzica lub opiekuna. Należy też opracować jasny plan powrotu dziecka do domu.

Po przewiezieniu dzieci do sąsiednich krajów należy zastosować odpowiednie metody identyfikacji i rejestracji oraz właściwe formy opieki zastępczej zgodnie z Wytycznymi ONZ w sprawie opieki zastępczej nad dziećmi oraz Konwencją o prawach dziecka . Konflikt zbrojny nie może służyć jako uzasadnienie dokonywania adopcji międzynarodowych ani lekceważenia bądź obchodzenia prawa międzynarodowego. Odnosi się to również do procedur adopcyjnych zainicjowanych przed rozpoczęciem konfliktu.

Niniejsze stanowisko można poprzeć do końca czerwca 2022 roku. W miarę napływania kolejnych informacji o poparciu stanowisko będzie aktualizowane raz w tygodniu. Nowe wiadomości wyrażające poparcie należy przesyłać po adres: info@alliancecpha.org, podając nazwę organizacji oraz załączając jej logo w wysokiej rozdzielczości.